تحریف زبان فارسی، نثار احمد کوهین

تحریف نام زبان فارسی در افغانستان: ریشه‌های تاریخی، اهداف سیاسی و پیامدهای فرهنگی

مقدمه

یکی از مسائل جنجالی و حساس در تاریخ معاصر افغانستان، تلاش برای جایگزینی نام "فارسی" با "دری" است. این اقدام نه‌تنها یک تغییر واژگانی ساده، بلکه بخشی از یک پروژه بزرگ‌تر برای تحریف هویت تاریخی، فرهنگی و زبانی مردم فارسی‌زبان این سرزمین است. این سیاست که ریشه‌های استعماری دارد، در راستای تضعیف پیوندهای مشترک فارسی‌زبانان منطقه و کاهش نفوذ تمدن خراسانی طراحی شده است. در این مقاله، به بررسی پیشینه‌ی این سیاست، اهداف آن، نقش حکومت‌های داخلی و قدرت‌های خارجی، و راه‌های مقابله با آن پرداخته خواهد شد.

۱. ریشه‌های تاریخی تحریف نام زبان فارسی

الف) سیاست‌های استعماری انگلیس

در قرن نوزدهم، زبان فارسی، زبان رسمی و علمی در شبه‌قاره هند، افغانستان، خراسان و ماوراءالنهر بود. با ورود انگلیس به شبه‌قاره، این قدرت استعماری تلاش کرد با کاهش نفوذ زبان فارسی، پیوندهای فرهنگی میان فارسی‌زبانان را تضعیف کند. انگلیسی‌ها که سیاست "تفرقه بینداز و حکومت کن" را دنبال می‌کردند، از حکومت‌های پشتون‌محور افغانستان برای تغییر ساختار زبانی و فرهنگی منطقه حمایت کردند.

یکی از این سیاست‌ها، تلاش برای جداسازی "دری" از "فارسی" بود تا فارسی‌زبانان افغانستان از پیوندهای تاریخی و فرهنگی خود با ایران و تاجیکستان محروم شوند. در این راستا، با تقویت زبان پشتو و تغییرات اداری و آموزشی، کوشیدند که فارسی را به حاشیه برانند.

ب) نقش حکومت‌های پشتون‌محور در افغانستان

تلاش برای تحریف نام زبان فارسی و جایگزینی آن با "دری"، در دوران امیر عبدالرحمان خان (۱۸۸۰-۱۹۰۱) آغاز شد. او علاوه بر سرکوب گسترده اقوام فارسی‌زبان، سیاست فارسی‌زدایی را دنبال کرد. در دوره‌ی نادرخان (۱۹۲۹-۱۹۳۳) و محمدگل مومند، این سیاست‌ها به اوج خود رسید. محمدگل مومند به‌عنوان یکی از معماران ناسیونالیسم پشتون‌محور، نه‌تنها کوشید زبان فارسی را از ادارات دولتی حذف کند، بلکه تلاش کرد با تغییر واژگان، فارسی را تضعیف کرده و پشتو را جایگزین آن سازد.

این سیاست در سال ۱۹۶۴، زمانی که در قانون اساسی افغانستان نام "فارسی" به‌طور رسمی به "دری" تغییر یافت، به مرحله نهایی خود رسید. این اقدام به‌طور هدفمند برای ایجاد شکاف میان فارسی‌زبانان افغانستان و دیگر کشورهای فارسی‌زبان صورت گرفت.

۲. اهداف سیاسی تحریف نام فارسی

چندین هدف سیاسی در پشت این تلاش‌ها نهفته است:

1. ایجاد شکاف در هویت فارسی‌زبانان: با تغییر نام زبان، تلاش شد که فارسی‌زبانان افغانستان از هویت تاریخی خراسانی و ایرانی خود فاصله بگیرند.

2. تقویت پروژه‌ی ملت‌سازی پشتون‌محور: برخی جریان‌های ناسیونالیستی در افغانستان باور دارند که حذف فارسی از نهادهای دولتی و علمی، موجب تسلط کامل فرهنگی پشتو بر کشور خواهد شد.

3. جلوگیری از همگرایی فرهنگی فارسی‌زبانان منطقه: کشورهای استعماری و برخی قدرت‌های منطقه‌ای، از اتحاد فارسی‌زبانان هراس دارند، زیرا این اتحاد می‌تواند به بلوک‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قدرتمندی در منطقه منجر شود.

۳. چه کسانی و کدام کشورها از این سیاست سود می‌برند؟

الف) قدرت‌های استعماری (انگلیس و آمریکا)

انگلیس در دوران استعمار خود، نقش کلیدی در تضعیف زبان فارسی ایفا کرد. امروزه ایالات متحده، به‌عنوان وارث سیاست‌های استعماری، از شکاف‌های قومی و زبانی برای کنترل اوضاع افغانستان استفاده می‌کند.

ب) پاکستان

پاکستان همواره از اختلافات قومی و زبانی در افغانستان بهره برده است. تقویت پشتون‌محوری و تضعیف فارسی، بخشی از استراتژی پاکستان برای کنترل سیاسی و فرهنگی بر افغانستان است.

ج) گروه‌های افراطی داخلی

برخی گروه‌های افراطی در افغانستان، که در گذشته و حال در قدرت حضور داشته‌اند، تلاش کرده‌اند که فارسی را به حاشیه رانده و هویت فرهنگی فارسی‌زبانان را کم‌رنگ کنند.

۴. پیامدهای فرهنگی و اجتماعی این سیاست

تحریف هویت زبانی فارسی در افغانستان، پیامدهای گسترده‌ای داشته است، از جمله:

انزوای فرهنگی فارسی‌زبانان افغانستان از جهان فارسی‌زبان

تضعیف نظام آموزشی و علمی کشور، زیرا زبان فارسی زبان علمی و ادبی اصلی منطقه بوده است

رشد تعصبات قومی و افزایش نفاق میان اقوام

۵. راهکارهای مقابله با این سیاست

برای مقابله با این سیاست‌های تحمیلی، چندین راهکار ضروری است:

1. آگاهی‌بخشی تاریخی: مردم باید با تاریخ واقعی زبان فارسی در این منطقه آشنا شوند.

2. استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی: باید از ابزارهای رسانه‌ای برای روشنگری در مورد هویت زبان فارسی استفاده کرد.

3. تقویت پیوندهای فرهنگی با فارسی‌زبانان منطقه: باید روابط علمی، ادبی و فرهنگی میان فارسی‌زبانان افغانستان، ایران و تاجیکستان گسترش یابد.

4. حفظ و تقویت زبان فارسی در نظام آموزشی: باید بر آموزش فارسی در مدارس و دانشگاه‌ها تأکید شود.

خلاصه کلام

تلاش برای تغییر نام زبان فارسی به "دری"، بخشی از یک سیاست استعماری و ناسیونالیستی بوده که با هدف تحریف هویت فارسی‌زبانان افغانستان اجرا شده است. این سیاست از سوی حکومت‌های پشتون‌محور داخلی و قدرت‌های خارجی مانند انگلیس، آمریکا و پاکستان حمایت شده است. اما زبان فارسی، به‌عنوان زبان تاریخی، علمی و ادبی این منطقه، همچنان زنده و پویا باقی مانده است. تا زمانی که مردم آگاه باشند و از هویت خود دفاع کنند، هیچ قدرتی نمی‌تواند این میراث فرهنگی را از میان ببرد.

نثار احمد کوهین

دانش‌آموخته‌ی زبان و ادبیات فارسی

دانشگاه بدخشان

4مارس 2025